Dit artikel van LanguageOne verscheen onlangs in aangepaste vorm in tijdschrift MeerTaal, jaargang 6, nummer 1, 2018.  MeerTaal is een onafhankelijk tijdschrift over taal in het basisonderwijs.

Een nieuw lesprogramma van LanguageOne
Wereldwijd leren kinderen Nederlands. Bijna 14.000 Nederlandstalige kinderen die opgroeien van Maleisië tot Colombia of waar ook ter wereld, volgen wekelijks onderwijs in de Nederlandse taal en cultuur. Ook voor deze leerlingen die buiten Nederland of Vlaanderen opgroeien worden taalmethodes uit het Nederlandse onderwijssysteem gebruikt. Gebleken is echter dat de leerstof uit de taalmethodes lang niet altijd goed aansluit op de context waarbinnen Nederlandstalige kinderen in het buitenland verkeren. Jennifer Ritfeld van LanguageOne beschrijft hoe LanguageOne daarom een eigen heeft curriculum ontwikkeld voor leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs.

LanguageOne, een internationale onderwijsorganisatie uit Voorburg, is met 1050 leerlingen de grootste Nederlandse Taal- en Cultuurschool (NTC) wereldwijd. De organisatie is aangesloten bij Stichting Nederlands Onderwijs in het Buitenland (NOB) en heeft 10 schoollocaties in Europa, het Midden- en Verre Oosten en Australië, en biedt daarnaast ook online Nederlandse les. Bij LanguageOne krijgen Nederlandstalige kinderen in de leeftijd van 2,5 tot en met 18 jaar les in de Nederlandse taal en cultuur. De lessen vinden naschools plaats of zijn geïntegreerd in het curriculum van de dagschool. Het blijven ontwikkelen en gebruiken van de moedertaal heeft vele voordelen, waaronder een soepelere terugkeer naar het onderwijs in Nederland of Vlaanderen. Maar liefst 40% van de Nederlandstalige kinderen keert na verblijf in het buitenland binnen 5 jaar weer terug naar Nederland. Een goede beheersing van de moedertaal op schoolniveau levert ook een belangrijke bijdrage aan de cognitieve ontwikkeling van kinderen in bredere zin, en biedt een solide basis voor verdere ontwikkeling op andere leergebieden (Cummins, 2001). Daarnaast geeft het kinderen die opgroeien in een internationale omgeving cultureel houvast en meer zelfvertrouwen.

De toekomst tegemoet ondanks bezuinigingen
Het Nederlands onderwijs in het buitenland heeft het de afgelopen jaren moeilijk gehad. De bezuinigingsmaatregelen vanaf 2014 en de geleidelijke afbouw van de leerlinggebonden subsidie tot een volledige stopzetting per januari 2017 hebben een nadelig effect gehad op de toegankelijkheid van het onderwijs Nederlands in het buitenland. Het totale leerlingaantal is gedaald en in een aantal gevallen heeft de bezuiniging zelfs geleid tot sluiting van scholen. In december 2017 maakte minister Van Engelshoven echter, tot grote blijdschap van alle betrokkenen, bekend dat de bij Stichting NOB aangesloten scholen vanaf 2018 weer subsidie zullen ontvangen.
Tegen de achtergrond van de weggevallen financiële steun vanuit de Nederlandse overheid, besloot LanguageOne in 2015 een krachtige impuls te geven aan de kwaliteit van het Nederlands onderwijs in het buitenland. Ondanks deze onrust heeft LanguageOne in 2015 besloten om te starten met het ontwikkelen van een kwalitatief goed en toekomstbestendig curriculum voor het onderwijs in Nederlandse taal en cultuur. Samen met experts op het gebied van curriculumontwikkeling en in afstemming met de Inspectie van het Onderwijs heeft LanguageOne een nieuw onderwijsprogramma ontwikkeld. In de afgelopen jaren ontstond steeds meer het besef dat het tot voor kort gehanteerde taalcurriculum en het volledig werken uit methodes onvoldoende passend was voor jongeren die in het buitenland opgroeien. LanguageOne heeft altijd het streven gehad kwalitatief excellent onderwijs te bieden, maar in de praktijk is het niet eenvoudig om onderwijs op maat te bieden op basis van de Nederlandse taalmethodes. Onderwijs op maat voor Nederlandstalige kinderen in het buitenland vraagt een aanpak die meer in lijn ligt met het internationale curriculum waar veel kinderen in het buitenland al mee vertrouwd zijn. Het leren en verder ontwikkelen van een taal werkt het beste als die taal binnen veel verschillende, voor internationaal georiënteerde kinderen herkenbare situaties, daadwerkelijk wordt gebruikt. Het is hierbij goed om te bedenken dat binnen het NTC-onderwijs ‘slechts’ 2,5 à 3 uur per week Nederlandse les wordt gegeven. Dit in tegenstelling tot kinderen in Nederland die binnen het basisonderwijs maar liefst 6 à 7 uur per week Nederlands hebben. En dat is naast de taalprikkels die zij überhaupt al dagelijks buiten school om krijgen. Voor leraren werkzaam op Nederlandse scholen in het buitenland kan het een enorme uitdaging zijn om in de beperkte onderwijstijd ook nog eens onderdelen uit de taalmethodes te schrappen en er desondanks toch een samenhangend geheel van te maken.

Een nieuw curriculum
Het lesprogramma van LanguageOne is geïnspireerd op en afgeleid van de uitgangspunten van het International Baccalaureate® (IB). Er zijn modules ontwikkeld met lessen over een bepaald thema die binnen een aantal weken worden behandeld en die passen bij de thema’s van het IB. Daarnaast is er ook gekeken naar de reeks Leerstoflijnen Beschreven van SLO. Een belangrijke inhoudelijke verandering is dat de leerlingen niet meer methodegericht werken, maar juist worden aangespoord om zelf en in samenwerking met elkaar de Nederlandse taal functioneel en actief te gebruiken.

Kenmerkend voor de curricula van het IB en LanguageOne is de holistische benadering van het onderwijs; in de nieuwe modules worden de taaldomeinen in samenhang aangeboden en leerlingen werken rondom een thema toe naar een taalgericht eindproduct waarin verschillende taalvaardigheden worden geïntegreerd. De hernieuwde aanpak zorgt voor een optimale aansluiting op de taal- en levenservaringen die leerlingen al hebben en continu opdoen. Niet onbelangrijk is dat het lesprogramma blijft aansluiten op de Nederlandse kerndoelen en de Vlaamse eindtermen en dat het voorbereidt op een eventuele terugkeer naar Nederland of België. Leerlingen met verschillende taalniveaus krijgen met deze nieuwe werkwijze onderwijs op maat. Daarnaast is het de bedoeling dat het lesprogramma beter gaat aansluiten op het internationale dagonderwijs, zodat leerlingen actiever deelnemen, doeltreffender onderwijs krijgen en naar verwachting hogere leeropbrengsten kunnen behalen.

Onderwijsprogramma voor basisonderwijs
Vorig schooljaar 2017-2018 is binnen alle LanguageOne-scholen het lesprogramma voor het basisonderwijs geïmplementeerd. Merkbaar is dat door de nieuwe werkwijze de leerlingen, ongeacht hun niveau, actief alle deelvaardigheden van de Nederlandse taal leren benutten. Zij worden daadwerkelijk aangezet tot interactie en communicatie. Wat opvalt en prachtig is om te zien, is het plezier, de nieuwsgierigheid en het enthousiasme bij de leerlingen, wat een positieve invloed heeft op het leren. Ouders zien echt de voordelen van het taakgericht werken; er wordt thuis meer Nederlands gesproken en zowel de leerlingen als de ouders zijn meer betrokken bij de huiswerkopdrachten.

Veranderende rol van leraar naar coach
Het werken met het nieuwe LanguageOne curriculum vraagt wel degelijk een andere uitgangspositie van leraren en is zeker niet direct eenvoudig. Als leraar wil je uiteraard niets liever dan dat jouw leerlingen kennis opdoen en daar wil je ze zoveel mogelijk bij helpen. De ervaring na 1 jaar werken volgens het nieuwe curriculum leert dat als we een stapje terug doen en een meer begeleidende positie innemen, we merken dat kinderen al enorm veel weten. Het curriculum is zo opgebouwd dat je als leraar de leerling altijd vanuit een kennisoogst zelf laat ontdekken wat hij al weet en nog nodig heeft. Goede instructies blijven daarbij onmisbaar. Waar het om draait is de juiste balans te vinden tussen de leerling eigenaarschap geven in zijn eigen leerproces en de leerling de juiste kennis meegeven om zijn leerdoelen te kunnen behalen. Structurele coöperatieve werkvormen helpen de leerling initiatief te nemen en stimuleren volop tot samenwerking met andere leerlingen. Als leraar in een meer coachende rol leer je leerlingen verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leerproces, zonder hen los te laten, en vul je vooral aan op de punten waar de leerling op vastloopt. Deze werkmethode maakt dat de leertijd efficiënter wordt gebruikt en juist daardoor is er meer tijd voor verdieping of verbreding. Gedurende het schooljaar gaan de leraren van LanguageOne bij elkaar op ‘collegiale consultatie’, waarbij zij een kijkje nemen in elkaars lessen en elkaar nadien coachen.

Assessments en toetsen
Ieder leerjaar worden er 6 units behandeld van elk 5 tot 6 weken, waarin leerlingen toewerken naar een summatief eindassessment. De ontwikkelingen van de leerling worden op de voet gevolgd en geëvalueerd aan de hand van tussentijdse formatieve assessments. Deze taaltaken geven de leraren zicht op de aandachtsgebieden voor het behalen van een goed eindassessment. Waar nodig kan de leraar nog feedback geven en bijsturen. Aan de hand van de genoemde assessments voert de leraar voortgangsgesprekken met de ouders en de leerling. Alhoewel de units leidend zijn, werkt LanguageOne voor taal en spelling wel met methodes. Om goed te kunnen monitoren hoe leerlingen zich ontwikkelen ten opzichte van leerlingen in Nederland worden naast de unit-gebonden assessments ook externe toetsen afgenomen van Cito en Diataal. De wijze van beoordeling van de assessments is een aandachtspunt voor het huidige schooljaar. LanguageOne zal starten met moderation teams om de beoordelingen te bespreken en onderling af te stemmen.

Ontwikkeling NTC-leerlijn
Naast de ontwikkeling van een eigen onderwijsprogramma nam een drietal leraren van LanguageOne deel in de ontwikkeling van een NTC-leerlijn. In 2016 is NOB, de spil van het wereldwijde netwerk voor Nederlands onderwijs, in co-creatie met SLO, de Taalunie en leraren van een aantal NTC-scholen, gestart met de ontwikkeling van een professionele en doorlopende NTC-leerlijn voor het primair en voortgezet Nederlands onderwijs in het buitenland. Het doel is effectiever en kwaliteitsvoller onderwijs op de bijna 180 NTC-scholen en een betere aansluiting op het (internationaal) dagonderwijs. De domeinen waarvoor de NTC-leerlijn ontwikkeld wordt zijn woordenschat, schrijven, lezen, mondelinge taalvaardigheid en begrippen en taalverzorging. De NTC-leerlijn is overigens geen onderwijsmateriaal en ook geen vervanging voor een onderwijsmethode. Schoolorganisaties kunnen de leerlijn gebruiken als bron voor de ontwikkeling van eigen curriculum. De leerlijn zal in het lopende schooljaar in gebruik genomen worden.

Herziening landelijke curriculum
In Nederland vindt momenteel een grootschalige herziening van het huidige curriculum plaats. De kerndoelen en eindtermen zijn inmiddels 10 jaar oud en sluiten onvoldoende aan op de veranderende samenleving. Bovendien is er behoefte aan meer samenhang in het leeraanbod en moet de overladenheid in het onderwijsprogramma terug gebracht worden. De verwachting is dat het landelijk geactualiseerde curriculum voor het primair en voortgezet onderwijs wordt ingevoerd in 2021. Uiteraard wil LanguageOne blijven aansluiten op het Nederlandse curriculum. Wij hopen dat schoolbesturen binnen het primair onderwijs in het buitenland inspiratie en aanmoediging vinden om de komende tijd aan de slag te gaan met de invulling van een eigen onderwijsprogramma dat leerlingen optimaal voorbereidt op de toekomst.